Το Πόκερ των Τραπεζών

[Αναδημοσίευση από την στήλη του Mind the Gap στο SalataTV]

Φανταστείτε ότι τέσσερεις φίλοι (Αντώνης, Βασίλης, Γιώργος και Δημήτρης, ή Α,Β,Γ και Δ) μαζεύονται σε ένα σπίτι για να παίξουν πόκερ, και εγώ είμαι ο κρουπιέρης και κρατάω τις μάρκες. Έστω ότι έχω άπειρες μάρκες και 50€ στην τσέπη μου, και ότι οι τέσσερεις φίλοι έχουν 50, 40, 10 και 0 € στην τσέπη αντίστοιχα. Οι μάρκες από μόνες τους δεν έχουν αξία, είναι μικρά κομμάτια πλαστικού. Πριν ξεκινήσει το παιχνίδι, συμφωνούμε  μεταξύ μας ότι κάθε μάρκα αντιστοιχεί σε 1€, κι έτσι το παιχνίδι ξεκινάει.

Φανταστείτε την παρακάτω διαδικασία:

1. Παίρνω τα χρήματα από τους παίκτες, και δίνω 50, 40 και 10 μάρκες στους Α, Β, και Γ αντίστοιχα. Τώρα έχω στην τσέπη μου 150€, από τα οποία τα 100 είναι «δεσμευμένα» επειδή αντιστοιχούν σε μάρκες που παίζονται, και τα 50 είναι «ελεύθερα».
2. Ο Δ μου ζητάει να του δανείσω χρήματα γιατί θέλει να παίξει αλλά δεν έχει λεφτά. Δέχομαι, με την προϋπόθεση ότι αν του δώσω 50€ (τα «ελεύθερα» που έχω στην τσέπη μου), θα μου επιστρέψει 55€ μετά από μία ώρα! Συμφωνεί, και μου ζητάει να του δώσω κατ' ευθείαν 50 μάρκες αντί για χρήματα. Το παιχνίδι ξεκινάει.
3. Ο Α, μετά από λίγο χάνει τις 50 μάρκες του. Προσφέρομαι να του δανείσω 50€, με τον ίδιο όρο: να μου δώσει 55€ σε μία ώρα. Βέβαια, τα χρήματα που έχω στην τσέπη μου είναι ήδη όλα «δεσμευμένα», αλλά ο Α δεν το ξέρει. Άλλωστε, έχω σκοπό να του δώσω τα 50€ κατ' ευθείαν σε μάρκες, οπότε δεν θα καταλάβει ότι στην πραγματικότητα δεν έχω τα χρήματα που του δανείζω! Έτσι δέχεται, και παίρνει 50 μάρκες, οι οποίες όμως δεν αντιστοιχούν σε πραγματικά χρήματα στην τσέπη μου.
4. Έρχεται η ώρα να πληρωθώ από τον Δ, ο οποίος όμως δεν τα πάει και τόσο καλά στο παιχνίδι. Έτσι, μου ζητάει άλλα 50€ προκειμένου να συνεχίσει να παίζει. Δέχομαι, με τους ίδιους όρους φυσικά. Του δίνω 50 μάρκες (οι οποίες επίσης δεν αντιστοιχούν σε χρήματα στην τσέπη μου), και πλέον μου χρωστάει 110€.

Μετά από αυτά τα 4 πρώτα βήματα, έχει διαμορφωθεί η εξής κατάσταση: στο τραπέζι κυκλοφορούν 250 μάρκες, που αντιστοιχούν σε θεωρητικό σύνολο 250€. Από αυτά, τα 150€ που έχω στην τσέπη μου είναι πραγματικά χρήματα, αλλά τα υπόλοιπα 100€ υπάρχουν αποκλειστικά στη φαντασία των παικτών που τα δανείστηκαν. «Δημιουργήθηκαν» από τη δέσμευσή που πήρα όταν τους δάνεισα τις μάρκες, ότι θα έχω χρήματα για να τις εξαργυρώσω. Ακόμα πιο φανταστικά είναι τα 15€ που περιμένω να κερδίσω ως τόκο από τις μάρκες που δάνεισα. Αυτά δεν υπάρχουν απολύτως πουθενά!

Προφανώς υπάρχει πρόβλημα! Όσο το παιχνίδι συνεχίζεται κανείς δεν το αντιλαμβάνεται, αλλά εάν κάποια στιγμή οι παίκτες αποφασίσουν να εξαργυρώσουν τις μάρκες τους με χρήμα, τότε η αλήθεια θα φανερωθεί... Ή μήπως όχι;

Στην περίπτωση που το παιχνίδι τελειώσει και οι παίκτες θελήσουν να αλλάξουν τις μάρκες τους για πραγματικά χρήματα, εγώ θα πρέπει με κάποιο μαγικό να εξαργυρώσω 250 μάρκες του 1€, έχοντας 150€. Αυτό προφανώς είναι αδύνατον, αλλά δε σημαίνει κιόλας ότι θα λογοδοτήσω για αυτό. Μπορώ απλά να ισχυριστώ ότι για το πρόβλημα φταίνε οι κακοπληρωτές Α και Δ, που μου χρωστάνε 55€ και 110€ αντίστοιχα. Πράγματι, με μία απλοϊκή ματιά αυτό φαίνεται λογικό: εάν οι δύο παίκτες που έχουν πάρει μάρκες χωρίς να δώσουν χρήματα με αποπληρώσουν, τότε θα έχω στην τσέπη μου 265€, αρκετά για να πληρωθούν όλοι και να κερδίσω και 15€ για τον κόπο μου.

Αλλά αυτό δεν είναι δυνατόν να συμβεί, διότι αυτά τα χρήματα απλώς δεν υπάρχουν. Στο τραπέζι μπορεί να κυκλοφορούν συνολικά 250 μάρκες, αλλά τα χρήματα που υπάρχουν στο σπίτι είναι μόνο 150€, και τα έχω εγώ. Δεν υπάρχουν άλλα χρήματα, και αυτό το ήξερα τη στιγμή που έδινα τις επιπλέον μάρκες στους Α και Δ. Στην πραγματικότητα, ο υπαίτιος είμαι εγώ, που μοίραζα χρήματα που ήξερα ότι δεν υπάρχουν. Αλλά αυτή τη στιγμή εγώ έχω συγκεντρωμένο όλο το πραγματικό χρήμα, οπότε βρίσκομαι σε θέση ισχύος. Αντίθετα, τα θύματα της απάτης μου, ο Α και ο Δ, είναι οι «αδύναμοι κρίκοι» της αλυσίδας, και μου είναι πολύ εύκολο να ρίξω σε αυτούς το φταίξιμο αλλά και την ευθύνη να λύσουν το πρόβλημα που εγώ δημιούργησα.

Σας φαίνεται τρελό; Κι όμως, το παραπάνω παράδειγμα είναι ένα απλουστευμένο μοντέλο του τρόπου λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, δηλαδή των τραπεζών και των «αγορών» που έχουν κάνει άνω-κάτω τις ζωές μας. Οι τράπεζες είναι ο κρουπιέρης, εμείς οι παίκτες, και η κρίση στην οποία έχει περιέλθει το χρηματοπιστωτικό σύστημα, δεν είναι τίποτα άλλο από τη στιγμή της πληρωμής. Τη στιγμή της αποκάλυψης ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των χρημάτων που κινούνται στην αγορά είναι μία σαπονόφουσκα, που όταν σκάσει θα είναι σαν να μην υπήρξε ποτέ...