Νέο Μουσείο Ακρόπολης: το κακό έγινε, αλλά να θυμόμαστε...

(Αν ακούσετε έστω και μια λέξη από τη «συνομιλία» του Παρθενώνα με αυτό το πράμα, στείλτε μας email)

Σήμερα, που όλοι πανηγυρίζουν για το «εθνικό επίτευγμα» και όλοι κάνουν ότι δεν βλέπουν το έγκλημα που έχει συντελεστεί κάτω από την Ακρόπολη, είναι επιτακτική ανάγκη να θυμόμαστε κάποια πράγματα.

Όχι για την αντίδραση καθ' εαυτή. Αλλά για να μη νομίζουν ότι μας πιάνουν κώτσους, με το «όνειρο της Μελίνας» ή τον «οραματισμό του Καραμανλή», τα ελεεινά κομματόσκυλα που έχουν αναλάβει - έμμισθα; - την διαφήμιση των μαγαζιών τους που κλείνουν αναπόφευκτα (με τον δήθεν «νικητή» των εκλογών τους να έχει... χάσει 200.000 ψήφους από την τελευταία αναμέτρηση).

Ας δούμε λοιπόν, τα - πολλά αλλά απολαυστικά - στοιχεία που έγραφε ο «Ιός» το 2002. Καλή ανάγνωση.

Αυτό που ο μεγάλος αρχιτέκτονας Αριστομένης Προβελέγγιος είχε αποκαλέσει «ύβρι προς την Ακρόπολη» ετοιμάζεται πυρετωδώς. Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης χτίζεται στον πιο ακατάλληλο χώρο, κάτω από συνθήκες που θυμίζουν το παλαιό εκείνο έτος 1970.

Για μια ακόμα βδομάδα θα βρίσκονται στη διάθεση του κοινού οι μελέτες που πήραν μέρος στο διεθνή διαγωνισμό για το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Πρώτα πρώτα η βραβευμένη μελέτη του Μπερνάρ Τσουμί (με συνεργάτη τον Μιχάλη Φωτιάδη), η οποία έγινε δεκτή με ευμενή έως ενθουσιώδη σχόλια από το μεγαλύτερο μέρος των μέσων ενημέρωσης. Μέσα σε λίγες μέρες καλείται το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) να επισφραγίσει την επιλογή και οι νικητές του διαγωνισμού να προχωρήσουν στην εκπόνηση της τελικής μελέτης.

Οι σποραδικές αντιρρήσεις που διατυπώθηκαν (από τον Αντώνη Καρκαγιάννη στην «Καθημερινή», από τον «Ριζοσπάστη» και από την «Αυγή») δεν αλλάζουν το κλίμα ευφορίας που κυριαρχεί στο υπουργείο Πολιτισμού: «Το Μουσείο θα ανοίξει τις πύλες του πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004», δηλώνει περιχαρής και σίγουρος ο Ευάγγελος Βενιζέλος.

Κάτι φαίνεται ότι έχει αλλάξει στον ελληνικό πνευματικό και πολιτιστικό χώρο τα δέκα τελευταία χρόνια. Το 1989-90, ένας ανάλογος διεθνής διαγωνισμός κατέληξε σε αδιέξοδο, χάρη στις αντιδράσεις επιστημονικών φορέων και περιοίκων.

*Τότε, ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων είχε αρνηθεί να μετάσχει στην κριτική επιτροπή. Σήμερα μετέχει στην επιτροπή ο ίδιος ο πρόεδρος του Συλλόγου.

*Τότε, οι αρχαιολόγοι είχαν διατυπώσει την ευχή να πραγματοποιηθεί ανασκαφή στο χώρο αυτό. Σήμερα, παρά το γεγονός ότι αποκαλύφτηκαν σημαντικές αρχαιότητες, το ΚΑΣ δεν φαίνεται ικανό να αντιδράσει στην προωθούμενη λύση.

*Τότε, το Συμβούλιο της Επικρατείας ακύρωσε το διαγωνισμό. Σήμερα, δεν κινητοποιείται κανένα θεσμικό όργανο της πολιτείας για την προστασία του Ιερού Βράχου και των αρχαιολογικών ευρημάτων.

Κάτω από το συνθλιπτικό βάρος των δύο σύγχρονων «μεγάλων ιδεών» του έθνους, δηλαδή της Ολυμπιάδας του 2004 και της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα, οι εύλογες αντιρρήσεις κάμπτονται και αυτά που δεν θα τα συζητούσαμε καν πριν από λίγα χρόνια, τώρα επιβάλλονται ως αναγκαία κακά και μάλιστα επείγοντος χαρακτήρα.

*Αλλά τι να πει κανείς, όταν ακόμα και ο ίδιος ο Μπερνάρ Τσουμί, ο νικητής του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, είχε συνυπογράψει πριν από πέντε χρόνια κείμενο διαμαρτυρίας είκοσι αρχιτεκτόνων και πανεπιστημιακών από όλο τον κόσμο, οι οποίοι ζητούσαν από την ελληνική κυβέρνηση να επανεξετάσει την απόφασή της και να μην προχωρήσει στην εγκατάσταση ενός μεγάλου μουσείου στη θέση Μακρυγιάννη;

Το σημαντικό αυτό κείμενο, το οποίο συνέταξε ο διάσημος βρετανός καθηγητής στην Ιστορία της Αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια Κένεθ Φράμπτον, φέρει ημερομηνία 28/4/1997 και έχει κατατεθεί επισήμως στο υπουργείο Πολιτισμού. Με σοβαρά επιχειρήματα, οι επιστήμονες διεθνούς κύρους ζητούσαν από το ελληνικό κράτος «να σταματήσει την παρούσα πολιτική του, δηλαδή την πολιτική της με κάθε τίμημα ανέγερσης του κτιρίου στην τοποθεσία Μακρυγιάννη».

Ο κ. Τσουμί, απαντώντας σε σχετική ερώτηση, κατά την πρόσφατη παρουσίαση της μελέτης του, εμφανίστηκε να μη θυμάται την υπόθεση αυτή και να αμφισβητεί το γεγονός ότι έχει συνυπογράψει.

Σήμερα, μοναδική οργανωμένη φωνή διαμαρτυρίας είναι η Επιτροπή Πολιτών για την αποσόβηση της εγκατάστασης του νέου Μουσείου στη θέση Μακρυγιάννη. Η «Εκκληση» της Επιτροπής, την οποία συνυπογράφουν δεκάδες αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες και πανεπιστημιακοί, έχει φτάσει ήδη στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και εξετάζεται από την αρμόδια υπηρεσία.

Ο πυρήνας της Επιτροπής Πολιτών συγκροτείται από τα μέλη της ειδικής Επιτροπής του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑΣ) και με τη δική τους βοήθεια προσεγγίσαμε το πολύπαθο αυτό ζήτημα. Μνημονεύουμε ιδιαίτερα τη βοήθεια των αρχιτεκτόνων Νίκου Σιαπκίδη, Μαρίας Φινέ, Ελένης Παπαρόδου και Κώστα Φινέ. Φυσικά, για τις τελικές παρατηρήσεις που διατυπώνονται εδώ ευθύνονται μόνο οι υπογράφοντες.

*Ο πρόσφατος διαγωνισμός είναι ο τέταρτος κατά σειρά από το 1976. Οι δύο πρώτοι (1976 και 1979) ήταν πανελλήνιοι και απέβησαν άκαρποι.

Οριζαν χώρο ανέγερσης του Μουσείου το οικοδομικό τετράγωνο Μακρυγιάννη (Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Μακρυγιάννη, Χατζηχρήστου και Μητσαίων), αλλά οι περιορισμοί του χώρου και οι αντιδράσεις του ΣΑΔΑΣ υποχρέωσαν τους διοργανωτές να μη δώσουν πρώτο βραβείο σε κανέναν από τους μετέχοντες στους δύο διαγωνισμούς, ομολογώντας έτσι την αποτυχία του εγχειρήματος.

*Ο τρίτος διαγωνισμός του 1989-90 ήταν διεθνής. Οπως μας εξηγεί η Ελένη Παπαρόδου, «ο ΣΑΔΑΣ είχε προτείνει να γίνει ο διαγωνισμός σε δύο φάσεις. Η πρώτη να αφορά την εύρεση οικοπέδου και η δεύτερη το κτίριο. Για να αποφύγουν αυτή την πρόταση, έκαναν διαγωνισμό σε μία φάση, αλλά με τρεις εναλλακτικές θέσεις».

*Οπως, όμως, αποδείχτηκε εκ των υστέρων, στο μυαλό των παραγόντων του υπουργείου Πολιτισμού δεν υπήρχε παρά μόνο η λύση Μακρυγιάννη. Στο διαγωνισμό πήραν μέρος 438 αρχιτεκτονικά γραφεία από όλο τον κόσμο. Με συνοπτικές διαδικασίες ξεκαθαρίστηκαν τα πολλά και μέσα σε τρεις μέρες επιλέχθηκε η λύση των ιταλών αρχιτεκτόνων Μανφρέντι Νικολέτι και Λούτσιο Πασαρέλι. Υπολογίζεται ότι για κάθε μελέτη οι κριτές δαπάνησαν τέσσερα (4) μόλις λεπτά.

*Πολύ γρήγορα, η υπόθεση σκόνταψε στα αρχαιολογικά ευρήματα, στο υπέρογκο κόστος των απαλλοτριώσεων και στο σταθμό του μετρό που άρχισε να κατασκευάζεται στα όρια του ίδιου χώρου.

Εκ των υστέρων διαπιστώνουμε ότι οι υπεύθυνοι του υπουργείου απέφυγαν να δώσουν στους διαγωνιζόμενους το στοιχείο ότι εκεί επρόκειτο να χτιστεί ο σταθμός του μετρό. Μέχρι να τελειώσει ο διαγωνισμός καθυστέρησε η έναρξη των εργασιών του μετρό, με αποτέλεσμα στη συνέχεια να διεκδικήσει (και να πάρει) σημαντική αποζημίωση η εταιρεία κατασκευής του.

*Με τα νέα δεδομένα έπρεπε να αναθεωρηθεί και η αρχική μελέτη των Ιταλών, επιβαρύνοντας ακόμα περισσότερο το αρχικό κόστος.

*Το τελειωτικό χτύπημα ήρθε από το Συμβούλιο της Επικρατείας, το οποίο με την απόφαση 2137 (24 Σεπτεμβρίου 1993) έκανε δεκτή την προσφυγή του ΣΑΔΑΣ και ακύρωσε το διαγωνισμό.

*Η κυβέρνηση, όμως, δεν είχε πει τον τελευταίο της λόγο. Η υπόθεση «ιδιωτικοποιήθηκε». Συγκροτήθηκε ειδικός οργανισμός ιδιωτικού δικαίου, ο «Οργανισμός για την Ανέγερση του Νέου Μουσείου Ακρόπολης» (ΟΑΝΜΑ), ο οποίος ανέθεσε απευθείας το έργο στους δύο ιταλούς αρχιτέκτονες. Και ενώ η υπόθεση προχωρούσε -ακόμα μια φορά- προς την τελική της ευθεία, ξαφνικά το έργο σταμάτησε, οι Ιταλοί αποζημιώθηκαν και αποχώρησαν.

Μια σπουδαία ανασκαφή

Οι Ιταλοί, όπως και οι 437 διαγωνιζόμενοι, είχαν τη διαβεβαίωση ότι μπορούν να χτίσουν άφοβα πάνω στα αρχαία. Στην προκήρυξη του διαγωνισμού του 1989-90 διαβάζουμε:

«Υστερα από την αρχαιολογική έρευνα που πραγματοποιήθηκε και με τη σύμφωνη γνώμη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, το οικόπεδο Μακρυγιάννη θεωρείται ότι έχει εξαντληθεί ανασκαφικά και ότι μπορεί να αποδοθεί ελεύθερο για την ανέγερση του Μουσείου». Προτού, όμως, καλά καλά σκεπάσουν την ανασκαφή, πέρασε από δίπλα ο Μετροπόντικας και αποκάλυψε την αλήθεια. Ο χώρος αυτός περιέχει σημαντικότατα αρχαιολογικά ευρήματα, τα οποία δεν επιτρέπεται να καταστραφούν στο όνομα καμιάς «μεγάλης ιδέας».

Το ομολογεί η προκήρυξη του πρόσφατου διαγωνισμού (2000-2001): «Μεσολάβησε μια απρόοπτη εξέλιξη, η οποία ανέτρεψε τον αρχικό προγραμματισμό. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές που έγιναν ενόψει της κατασκευής του έργου απεκάλυψαν τμήμα της πόλης του 1ου-7ου μ.Χ. αιώνα. Τα αρχαία που βρέθηκαν στο οικόπεδο του μουσείου αποδείχθηκαν σε σημασία πέραν από τις αρχικές προβλέψεις».

*Αυτή η ξεκάθαρη παραδοχή της σημασίας των αρχαιολογικών ευρημάτων δεν εμπόδισε την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού να επιχειρήσει το νέο διαγωνισμό και πάλι στη θέση Μακρυγιάννη, αποκλείοντας μάλιστα οποιαδήποτε άλλη θέση για το μουσείο.

Και όπως σημειώνει η «Εκκληση» της Κίνησης Πολιτών, «παρά τους αντίθετους ισχυρισμούς του αρμόδιου φορέα που κήρυξε περαιωμένη την αρχαιολογική έρευνα τον Μάιο του 2000, η ανασκαφή της έκτασης δεν έχει ολοκληρωθεί. Και δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι από την προβλεπόμενη κατεδάφιση των υφισταμένων κτιρίων δεν θα προκύψουν νέα αρχαιολογικά ευρήματα». Μέχρι σήμερα, δεν έχει δοθεί η οριστική έκθεση των ευρημάτων από τους αρχαιολόγους και συνεχίζονται οι τοπογραφήσεις και οι αποτυπώσεις.

*Για να ξεπεραστεί το πρόβλημα, ο ΟΑΝΜΑ περιέλαβε στην προκήρυξη του διαγωνισμού την υποχρέωση των μελετητών να εντάξουν μέρος της ανασκαφής στο νέο μουσείο.

Οι συνομιλητές μας επισημαίνουν ότι αυτό είναι ανέφικτο, δεδομένου ότι ένα παρόμοιο μεγάλο κτίσμα απαιτεί σοβαρή θεμελίωση, με ειδική αντισεισμική θωράκιση, εξαιτίας του ιδιαίτερου χαρακτήρα των αντικειμένων που θα φιλοξενήσει.

Από την αρχαιολογική υπηρεσία έχουν υποδειχθεί ορισμένα διάσπαρτα σημεία του χώρου, όπου θεωρείται ότι μπορεί να χτιστούν τα θεμέλια. Μ' αυτό τον τρόπο στενεύουν ακόμα περισσότερο οι ήδη ασφυκτικοί όροι της προκήρυξης, αλλά είναι πολύ αμφίβολο αν έχουν ληφθεί υπόψη από τους μελετητές.

*«Τα διάσπαρτα σημεία που υποδεικνύονται από τους αρχαιολόγους είναι τελείως πλαστά και αντιεπιστημονικά, τουλάχιστον από πλευράς τεχνικής», παρατηρεί ο Νίκος Σιαπκίδης. «Υπάρχει σοβαρό πρόβλημα θεμελίωσης το οποίο απαιτεί είτε γενική κοιτόστρωση του χώρου είτε τη δημιουργία μιας τεράστιας πλάκας, η οποία θα σκεπάζει εν είδει πιλοτής τον αρχαιολογικό χώρο». Και στις δύο περιπτώσεις τα αρχαία ουσιαστικά θα ξαναθαφτούν.

Αναρωτιέται κανείς μήπως και η αθόρυβη απόσυρση των ιταλών αρχιτεκτόνων που είχαν κερδίσει το βραβείο στον προηγούμενο διαγωνισμό έγινε ακριβώς εξαιτίας της αδυναμίας θεμελίωσης πάνω στον αρχαιολογικό χώρο.

*Μετά τη δύσκολη εμπειρία του ανοιχτού διαγωνισμού του 1989-90, το υπουργείο Πολιτισμού διά του ΟΑΝΜΑ προχώρησε σε κλειστό διαγωνισμό το 2000-01, στον οποίο συμμετείχαν τελικά δώδεκα ομάδες.

Το πρόβλημα είναι ότι ο διαγωνισμός παραήταν «κλειστός», σε σημείο που πολλοί να θεωρούν ότι στην πραγματικότητα υπήρξε απευθείας ανάθεση στους νικητές. Το σίγουρο είναι ότι η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού επιθυμούσε την ανάμιξη κάποιου «ηχηρού» ονόματος στην υπόθεση, έτσι ώστε να επαναληφθεί το «εφέ Καλατράβα».

Από πού μας προέκυψε ο κ. Τσουμί; Φαίνεται ότι κάποιο ρόλο έπαιξε η γνωριμία της κυρίας Νίκης Γουλανδρή με τον αρχιτέκτονα Μιχάλη Φωτιάδη, ο οποίος της είχε μόλις χτίσει το Μουσείο «Γαία» στην Κηφισιά. Με εφόδιο αυτό το έργο, ο κ. Φωτιάδης πλησίασε τον Τσουμί και εκείνος δέχτηκε να αναλάβει την υπόθεση. Μέσω της κυρίας Γουλανδρή οι δύο συνεργάτες προσέγγισαν πλέον τον κ. Βενιζέλο.

Μαρτυρία για την «ανάθεση» αντλούμε από το καλά πληροφορημένο «Καρφί», το οποίο φωτογραφίζει το νικητή του διαγωνισμού αρκετές μέρες πριν ανακοινωθεί η απόφαση της κριτικής επιτροπής.

*Ολα αυτά είναι βεβαίως απλές υποθέσεις. Οπως, όμως, διαπιστώνει ο κ. Σιαπκίδης, «αυτό το οποίο παρατηρεί κανείς στην έκθεση των μελετών, είναι ότι όλοι πλην της μελέτης Τσουμί-Φωτιάδη τηρούν τις προϋποθέσεις που επιτάσσει το πρόγραμμα για την πρώτη φάση. Η πρώτη φάση σέβεται και τηρεί όλα τα περιβάλλοντα κτίρια, και δεν τα κατεδαφίζει. Ολοι πλην της μελέτης Τσουμί-Φωτιάδη δέχονται και τηρούν αυτή την υποχρέωση και προδιαγραφή. Αρα αυτοί εργάζονται προνομιακά, δηλαδή δίνουν μία εικονική πρόταση, η οποία δεν δεσμεύεται από αυτά τα στοιχεία».

*Το παράπονό του για τα δύο μέτρα και δύο σταθμά διατυπώνει διακριτικά και ο αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Τομπάζης που πήρε το τρίτο βραβείο: «Δεν είμαι σίγουρος ότι κρατήθηκαν οι περιορισμοί που κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να τηρηθούν. Δεν ξέρω αν στην πράξη θα χαλαρώσουν, διότι αν γίνει αυτό, τότε είναι κρίμα που μπήκαν σαν απαράβατοι όροι στο διαγωνισμό» («Αυγή», 17/2/02).

*Πάντως, αυτή τη φορά οι διαμαρτυρίες όσων μελετητών συμμετείχαν υπήρξαν υποτυπώδεις. Είχε φροντίσει η προκήρυξη του διαγωνισμού να αποζημιώσει με 12 εκατομμύρια όλους τους μελετητές. Ετσι, κανείς δεν έμεινε παραπονεμένος. Οι μόνοι που αρνήθηκαν να συμμετάσχουν κάτω από τους όρους αυτούς ήταν ο Θύμιος Παπαγιάννης και ο Τάσος Μπίρης με τους συνεργάτες τους.

Στην επιστολή αποχώρησης, οι γνωστοί αρχιτέκτονες χαρακτηρίζουν «παρωδία» το διαγωνισμό και «βέβηλες» τις προδιαγραφές του.

*«Για ένα τόσο σημαντικό δημόσιο έργο, διεθνούς μάλιστα ακτινοβολίας, η κυβέρνηση δεν είχε το θάρρος να εξασφαλίσει επαρκή χώρο, απελευθερώνοντας το οικοδομικό τετράγωνο από τις πίσω όψεις των θλιβερών πολυκατοικιών στην περίμετρό του. Και μάλιστα, αφού αξιόλογα αρχαιολογικά ευρήματα και οι εγκαταστάσεις του μετρό δημιούργησαν έναν πρόσθετο κυκεώνα περιορισμών στη χρήση του εναπομείναντος χώρου».

Πρόσχημα Ολυμπιάδας

*Εκεί που αρχίζει η υπόθεση να μοιάζει με κοροϊδία, είναι όταν ακούμε τους υπευθύνους να διαβεβαιώνουν ότι το έργο θα έχει περατωθεί μέχρι το καλοκαίρι του 2004.

Οι διαβεβαιώσεις αυτές προέρχονται κυρίως από τον υπουργό Πολιτισμού. Ο πρόεδρος του ΟΑΝΜΑ, Δημήτρης Παντερμαλής, αποσυνέδεε μέχρι πρότινος την ανέγερση του μουσείου από το 2004.

Τώρα δηλώνει κι αυτός ότι «αναμφίβολα θα προλάβουμε τις ημερομηνίες». Από κοντά και ο νικητής Μπερνάρ Τσουμί, ο οποίος με την ετοιμότητα πολύπειρου πολιτευτή έσπευσε να δώσει και προσωπικό παράδειγμα κατασκευής μεγάλου έργου σε διάστημα 13 μηνών, για να πείσει τους δύσπιστους. Και μένει ο πρόεδρος της Αρχαιολογικής Εταιρείας, Γεώργιος Δοντάς, να θεωρεί «παιδιά ή ανόητους» όσους πιστεύουν «ότι μπορεί να ολοκληρωθεί ένα τόσο μεγάλο έργο μέσα στα επόμενα δύο χρόνια».

Προβάλλοντας το ορόσημο του 2004, η κυβέρνηση επιδιώκει να εξουδετερώσει όλες τις αντιστάσεις φορέων και κατοίκων, αλλά και να δικαιολογήσει -όπως συμβαίνει και για όλα τα ολυμπιακά έργα- τη διόγκωση του συνολικού κόστους.

Το χειρότερο είναι ότι την ίδια πίεση χρόνου θα επικαλεστούν οι κατασκευαστές μεθαύριο, όταν κληθούν να αντιμετωπίσουν τα ανυπέρβλητα εμπόδια που θέτει η αρχαιολογική ανασκαφή. Και τότε θα αντιληφθούμε ότι εξαιτίας του υπερεπείγοντος χαρακτήρα του έργου, είμαστε «υποχρεωμένοι» να τσιμεντάρουμε ένα κομμάτι της ανασκαφής.

Φυσικά η «επείγουσα» μορφή αυτού του έργου (που σχεδιάζεται ήδη επί 25 χρόνια) συνδυάζεται και με την άλλη «μεγάλη ιδέα» του έθνους, την επιστροφή δηλαδή των Μαρμάρων από το Βρετανικό Μουσείο. Βέβαια, από πουθενά δεν προκύπτει ότι επίκειται η συγκατάθεση των βρετανικών αρχών για την επιστροφή, είτε υπάρχει νέο μουσείο είτε όχι. Αν, μάλιστα, το νέο μουσείο χτιστεί με τέτοιες διαθέσεις προσβολής του Ιερού Βράχου, θα προστεθεί άλλο ένα επιχείρημα εναντίον του ελληνικού αιτήματος.

Από την άλλη πλευρά, αυτή η δεύτερη σύγχρονη «μεγάλη ιδέα», έχει μια αχίλλειο πτέρνα που σχετίζεται άμεσα με την υποχρεωτική χωροθέτηση του μουσείου στου Μακρυγιάννη. Το ελληνικό επιχείρημα είναι ότι τα Μάρμαρα πρέπει να επιστραφούν επειδή είναι «αναπόσπαστο κομμάτι» του μνημείου.

Ομως είναι γνωστό ότι με τις σημερινές περιβαλλοντικές συνθήκες δεν είναι δυνατόν να τοποθετηθεί κανένα ανάγλυφο στον Παρθενώνα. Αρα θα φιλοξενηθούν πάλι σε μουσείο. Για να προτιμηθεί το μουσείο της Ακρόπολης από το Βρετανικό πρέπει να υπάρχει κάποια υποτιθέμενη άμεση σύνδεση του Παρθενώνα με το μουσείο. Αυτός είναι ο λόγος που στο πρόγραμμα του διαγωνισμού επιτάσσεται η «παροχή δυνατότητας στον επισκέπτη να βλέπει συγχρόνως τα αρχιτεκτονικά γλυπτά του Παρθενώνα στο Νέο Μουσείο και τον ίδιο τον Παρθενώνα στην Ακρόπολη»!

Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος επιβάλλεται βέβαια να υψωθεί το Μουσείο πέντε μέτρα πάνω από το υψηλότερο σημείο του διατηρητέου κτιρίου Weiler και να ανατρέψει όλους τους περιορισμούς που ισχύουν στην περιοχή για να προστατεύουν το τοπίο της Ακρόπολης. Με τις παρεκκλίσεις που θεσπίζει η προκήρυξη, το ύψος της νότιας πλευράς του μουσείου θα φτάνει τα 40 μέτρα, ξεπερνώντας κατά 15-20 μέτρα το ύψος των πολυκατοικιών της περιοχής.

*Ο Νίκος Σιαπκίδης μας θυμίζει ότι το οικοδομικό αυτό τετράγωνο του Μακρυγιάννη έχει μια μακρά θλιβερή ιστορία που ξεκινά στα τέλη της δεκαετίας του '20: «Ο Βενιζέλος ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Νικολούδη να κάνει εκεί το δικαστικό μέγαρο. Και έκανε πράγματι κάτι σχέδια ο Νικολούδης, με τεράστια κτίρια. Οι αρχιτέκτονες της εποχής, Εμπράρ και Μητσάκης, απευθύνθηκαν στη Γαλλική Ακαδημία, η οποία έστειλε γράμμα στον Βενιζέλο, λέγοντας ότι αποκλείεται απέναντι από τον Ιερό Βράχο να κατασκευάσετε αυτό το έργο και να προσβάλετε την πολιτιστική σας κληρονομιά. Και το απέσυραν ο Βενιζέλος και ο Πάγκαλος που ακολούθησε με τη δικτατορία του. Ενας πραγματικά προβληματικός και στοιχειωμένος χώρος!»

Βενιζέλος και Πάγκαλος

Δεν νομίζουμε λοιπόν ότι υπερβάλλουμε, όταν παρομοιάζουμε το όραμα του «Τάματος του Εθνους» στα Τουρκοβούνια κατά την περίοδο της δικτατορίας, με την πολυετή εμμονή της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Πολιτισμού (Μελίνα, Βενιζέλος, Πάγκαλος, αλλά και Ψαρούδα, Μπακογιάννη) να πετάξει το νέο μουσείο -για υπέρτατους εθνικούς λόγους- στο μπουντρούμι του Μακρυγιάννη.

Δεν μας διαφεύγει και το γεγονός ότι ένας από τους ελάχιστους έλληνες αρχιτέκτονες που δέχτηκαν να συμμετάσχουν πριν από 30 χρόνια στο «διαγωνισμό» του Παπαδόπουλου για το «Τάμα» είναι αυτός που τιμήθηκε τώρα με το πρώτο βραβείο για το Μουσείο της Ακρόπολης!

Ενα μπουντρούμι για τα Μάρμαρα

ΓΙΑ ΤΗ χωροθέτηση του μουσείου της Ακρόπολης στο οικοδομικό τετράγωνο Μακρυγιάννη και τον απαράδεκτο συνδυασμό της με τη διενέργεια Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα έχει προειδοποιήσει εγκαίρως ο Αρης Κωνσταντινίδης. Σε ένα πραγματικό λίβελο, ο σημαντικότερος αρχιτέκτονας της μεταπολεμικής Ελλάδας προσπαθούσε τρία χρόνια πριν από το θάνατό του να ευαισθητοποιήσει τους συναδέλφους του για το επαπειλούμενο έγκλημα. Μιλούσε για «τους αρχιτέκτονες που έχουν βάλει το χέρι τους (και την αμυαλοσύνη τους) και για όσα γίνανε με τη λεγόμενη Χρυσή Ολυμπιάδα και για όσα "καταφέρανε" με το διαγωνισμό για το Μουσείο της Ακρόπολης. Δύο Αθλιες Επικαιρότητες». Αυτός («Η Αθλια Επικαιρότητα») ήταν και ο τίτλος της μικρής μπροσούρας που κυκλοφόρησε το 1991 από τις εκδόσεις Αγρα. Μόλις είχε απορριφθεί η υποψηφιότητα της Αθήνας για την Ολυμπιάδα του 1996, και ο Κωνσταντινίδης δήλωνε ανακουφισμένος απ' αυτή την «αποτυχία» και έφτανε να παρατηρεί: «Μια και είχαμε την καλοτυχία να χάσουμε τη Χρυσή Ολυμπιάδα, να πάρουμε την απόφαση που θα μας "επιτρέπει" να απέχουμε οριστικά από τη σύγχρονη ολυμπιακή αθλιότητα και να μη λαβαίνουμε μέρος πια, σ' αυτό το υβριστικό (για την ολυμπιακή ιδέα) σύγχρονο τσίρκο». *Σχολιάζει, όμως, ο Κωνσταντινίδης και το διαγωνισμό για το μουσείο της Ακρόπολης: «Εγινε πρόσφατα και διεθνής (ο διαγωνισμός), αφού προηγούμενοι... ντόπιοι διαγωνισμοί δεν είχαν δώσει ικανοποιητικά αποτελέσματα, στην "προσπάθεια" που έκανε το υπουργείο Πολιτισμού, ο Αγωνοθέτης, για να κατεβάσει το σημερινό Μουσείο από το ύψος του Ιερού Βράχου στο λάκκο (=και μπουντρούμι) που λέγεται οικόπεδο Μακρυγιάννη και με συντροφιά το άσχημο (πλην διατηρητέο, αφού είναι νεοκλασικό) Κτίριο Βάιλερ και μέσα στη ζαλάδα μιας πολύ δυσάρεστης κυκλοφοριακής αναρχίας, που κυριαρχεί σ' αυτό το σημείο της Αθήνας». *Ο Κωνσταντινίδης αναφέρεται βέβαια στον προηγούμενο διαγωνισμό, τρίτο κατά σειρά (1989-90), ενώ σήμερα βρισκόμαστε στον τέταρτο. Ομως τα αρνητικά στοιχεία του χώρου που επισημαίνει όχι μόνο δεν έχουν αρθεί, αλλά επιβαρύνθηκαν μετά τις ανασκαφικές αποκαλύψεις και τη χωροθέτηση στον ίδιο χώρο του σταθμού του μετρό. *Ο μεγάλος αρχιτέκτονας δεν απέφυγε να προτείνει τη δική του λύση (χαμηλά μονώροφα κτίρια με αυλές και με αίθρια και ημιυπαίθριους χώρους, σε μια διάταξη που θα εκτεινόταν σε μάκρος ανάμεσα στη Διον. Αρεοπαγίτου και τη Χατζηχρήστου, με απαλλοτρίωση πολλών κτισμάτων, ενώ θα έμενε ελεύθερο το οικόπεδο Μακρυγιάννη και θα κατεδαφιζόταν το κτίριο Βάιλερ). Μπροστά στον κίνδυνο να χτιστεί στο χώρο Μακρυγιάννη ένα ογκώδες νέο μουσείο, ο Κωνσταντινίδης είναι απόλυτος: «Να μείνει, χίλιες φορές, το μουσείο έτσι όπως βρίσκεται απάνω στο Ιερό Βράχο (όσο κι αν είναι μίζερο και ελαττωματικό), παρά να διακινδυνέψουμε κάτι το βάναυσο και το αποτροπιαστικό». *Βέβαια ο Κωνσταντινίδης αρνήθηκε να πάρει μέρος στο διαγωνισμό του 1989-90, παρά το γεγονός ότι του απευθύνθηκε ειδική έγγραφη πρόσκληση από το υπουργείο Πολιτισμού (24/5/1989): «Αρνήθηκα να λάβω μέρος όχι μόνο στο "διεθνή" διαγωνισμό (...) αλλά και σε όσους "ντόπιους" είχαν προηγηθεί, γιατί έβρισκα τις σχετικές προκηρύξεις απαράδεκτες, σε συνδυασμό με το οικόπεδο Μακρυγιάννη που το θεωρούσα εντελώς ακατάλληλο». *Την ίδια στάση προτείνει σε όλους τους συναδέλφους του: «Από τη στιγμή που προκηρύχτηκε "διεθνής" ο διαγωνισμός για το Μουσείο της Ακρόπολης, δεν θα έπρεπε να λάβει μέρος κανένας έλληνας αρχιτέκτονας, για να μην εμπλακεί σε μίαν ανταγωνιστική διαδικασία που θα έβγαινε οπωσδήποτε χαμένος, αφού ήξερε πως και στην Κριτική Επιτροπή θα είχε να κάνει με... τα σαΐνια που κυκλοφορούνε σήμερα ανά τον κόσμο και κάνουνε τα φοβερά πράγματα»... *Συνεπής σ' αυτή τη λογική, ο Αρης Κωνσταντινίδης επαινεί τη στάση του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων: «Η μόνη μικρή, έστω, παρηγοριά γι' αυτή την άθλια επικαιρότητα, είναι το ότι ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων ΔΑΣ αρνήθηκε να στείλει Κριτή του στην Κριτική Επιτροπή για τον "διεθνή" διαγωνισμό... άσχετα για ποιους συγκεκριμένους ή ακαθόριστους λόγους». Ούτε αυτή την «παρηγοριά» δεν έχουμε σήμερα. Στην κριτική επιτροπή του νέου διεθνούς διαγωνισμού μετέχει αυτόκλητος ο ίδιος ο πρόεδρος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων! ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Αρη Κωνσταντινίδη «Η άθλια επικαιρότητα» (εκδόσεις Αγρα, Αθήνα 1991). Πολεμική μπροσούρα του σημαντικού αρχιτέκτονα, με αφορμή τον τρίτο διαγωνισμό για το νέο μουσείο της Ακρόπολης και τη διεκδίκηση της Χρυσής Ολυμπιάδας. Τα επιχειρήματα του συγγραφέα ισχύουν αυτούσια για το νέο διαγωνισμό, και ιδίως η χρήση του οικοδομικού τετραγώνου Μακρυγιάννη.

«Το νέο Μουσείο της Ακρόπολης» (έκδοση ΟΑΝΜΑ, Αθήνα 2002). Δίγλωσση παρουσίαση όλων των μελετών που διαγωνίστηκαν για το νέο μουσείο. Εμφανής η ασφυκτική δέσμευση που επιβάλλει το οικόπεδο, αλλά και το πρόγραμμα που είχε συντάξει ο κύριος του έργου (ΟΑΝΜΑ).

«Προκήρυξη προεπιλογής μελετητών για το νέο μουσείο της Ακρόπολης» (ΟΑΝΜΑ, Ιούλιος 2000). Από το επίσημο κείμενο της προκήρυξης προκύπτει η σπουδαιότητα των αρχαιολογικών ευρημάτων και οι προτεινόμενες παρεκκλίσεις από τους ισχύοντες οικοδομικούς περιορισμούς.

Κίνηση Πολιτών για την αποσόβηση εγκατάστασης του νέου μουσείου της Ακρόπολης στη θέση Μακρυγιάννη, «Εκκληση». Αναλυτική και τεκμηριωμένη τοποθέτηση δεκάδων αρχιτεκτόνων, επιστημόνων, πανεπιστημιακών, κ.λπ., με το αίτημα να μη χτιστεί το νέο μουσείο στη σχεδιαζόμενη θέση. ΔΕΙΤΕ

«Φαίδρα» του Ζυλ Ντασσέν (1962). Η γνωστή ταινία υπήρξε -κατά τη διήγηση του σκηνοθέτη- η αιτία που έγινε έμμονη ιδέα στη Μελίνα Μερκούρη η επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα. Το κινηματογραφικό συνεργείο είχε επισκεφθεί το 1961 το Βρετανικό Μουσείο για να κάνει γυρίσματα στην αίθουσα με τα κλασικά ανάγλυφα. Οι Βρετανοί όμως αρνούνταν να δώσουν τη σχετική άδεια. Η Μερκούρη αγανάκτησε, και το πρώτο που σκέφτηκε, όταν έγινε υπουργός Πολιτισμού είκοσι χρόνια αργότερα, είναι να οργανώσει εκστρατεία για την επιστροφή των Μαρμάρων.